جدول محتوایی
روانشناسی معامله، امری بسیار مهم و شاید حتی مهم‌تر از استراتژی معاملاتی است که در قالب تحلیل سنتیمنتال می‌توانید آن را بیاموزید. شناخت کامل روی روانشناسی معامله کمک می‌کند تا کاربران هم به معاملات خودشان مسلط شوند و هم بدانند که احساسات معامله‌گران بازار را به چه سمت و سویی سوق می‌دهد
مفهوم روانشناسی معامله و تأثیر آن بر نوسانات قیمت‌ها
روانشناسی معامله، نوعی نگرش و دیدگاه است که احساسات معامله‌گران در مورد آینده بازارها را رصد می‌کند. چون در مواقع بسیاری هست که احساسات معامله‌گران بر نرخ‌ها غلبه می‌کند و بازارها برخلاف روندی که باید حرکت می‌کنند. روانشناسی معامله تحلیلی از جنس عدد و نسبت‌های فنی نیست، بلکه بیشتر تمرکز بر دیدگاه‌هایی چون ترس، طمع و … دارد که تریدرها به‌صورت جمعی روی بازار به‌صورت ناخودآگاه اعمال می‌کنند.
مثلاً فرض کنید که تمام داده‌های فاندامنتال و تکنیکال، بازار طلا را نزولی نشان می‌دهد، اما ناگهان یک شایعه، توییت یا یک حس در بین معامله‌گران از جنگ در برخی از کشورها سبب می‌شود تا تریدرها به‌صورت احساسی به طلا هجوم ببرند و بازار را مثبت کنند.
پژوهشی در حوزه علوم رفتاری نشان داده است که «ناپایداری (volatility) بالای بازارهای رمزارز باعث می‌شود معامله‌گران بر دانش و توانایی خود بیش‌ازحد اعتماد کنند و دچار احساس FOMO (ترس از جا ماندن) شوند، که اغلب نتیجه آن ضرر کردن است.»
به‌صورت کلی، اخبار پراکنده، زیاد شدن ناملایمات سیاسی-اقتصادی سبب می‌شود تا معامله‌گران هیجانی شده و تصمیمات احساسی زیادی اتخاذ کنند و در مواقع بسیار زیادی سبب می‌شود تا معامله‌گران اقدام به رفتارهای گله‌ای کنند.
یا مثلاً، در مواجهه با افت قیمت یک دارایی، بسیاری از معامله‌گران به‌خاطر سوگیری حفظ سرمایه حاضر نیستند ضرر خود را بپذیرند و در پی اصلاح جبران آن باقی می‌مانند؛ این در حالی است که گاهی بهترین اقدام، خروج به‌موقع از موقعیت زیان‌ده است.
رفتارشناسی معامله‌گران و تحلیل احساسات بازار
در روانشناسی معامله بازار باید در نظر داشته باشید که رفتار معامله‌گران در فارکس یا هر بازار مالی، ترکیبی از تصمیمات منطقی و احساسی است. برای رفتارشناسی معامله‌گران همان‌طور که گفتیم باید به آنالیز حالت روانی جمعی آن‌ها که همان تحلیل سنتیمنتال است بپردازید.
در این روش سعی می‌شود از طریق تحلیل اخبار، پست‌های رسانه‌های اجتماعی و … مقدار احساسات مثبت یا منفی در بازار را اندازه‌گیری کرد. اهمیت تحلیل سنتیمنتال هنگام ترید کردن در این است که بازارها صرفاً بر اساس اعداد عمل نمی‌کنند؛ بلکه احساسات، خواه ترس باشد یا خوش‌بینی، می‌تواند نوسانات قیمتی را تشدید کند
ابزارهای تحلیل احساسات بازار متنوع هستند. برخی به شاخص‌های سنتی احساسات مثل شاخص نرخ خرده‌فروشی (Retail Sentiment Index) یا نسبت‌های خریداران به فروشندگان (مانند Commitments of Traders) اتکا می‌کنند. برخی دیگر با بررسی لحظه‌ای شبکه‌های اجتماعی، شاخص‌هایی چون «شاخص ترس و طمع» را محاسبه می‌کنند. به‌عنوان مثال، وب‌سایت Dukascopy می‌گوید در فارکس «احساس بازار به نگرش کلی معامله‌گران نسبت به یک جفت ارز گفته می‌شود؛ اینکه آیا بیشتر معامله‌گران نسبت به آینده آن خوش‌بین (صعودی) یا بدبین (نزولی) هستند.»
چنین شاخص‌هایی کمک می‌کنند تریدرها توزیع موقعیت‌های لانگ و شورت را رصد کنند و در نقاط اشباع‌شده با اتخاذ رویکردهای متضاد (Contrarian) فرصت‌های جدید پیدا کنند. در کل، درک روانشناسی جمعی معامله‌گران و تحلیل احساسات بازار به معامله‌گر امکان می‌دهد پیش از آنکه تغییرات قیمت رخ دهند، نشانه‌هایی از سمت‌وسوی بعدی بازار را دریابد.
نقش شبکه‌های اجتماعی در روانشناسی معامله بازارهای مالی
از جمله مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار روی احساسات معامله‌گران که باید در روانشناسی بازار مورد توجه قرار بگیرد، رویدادهای لحظه‌ای و اخبار سیاسی است که در شبکه‌های اجتماعی به سرعت منتشر می‌شود. معاملات الگوریتمی در کثری از ثانیه به همه این رویدادها واکنش نشان می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که اخبار رسمی و غیررسمی به سرعت روی بازار اثر می‌گذارد.
نقش شبکه‌های اجتماعی بر روی روانشناسی بازارهای مالی
شبکه‌های اجتماعی نقش پررنگی در فرآیند انتشار خبر و شکل‌دهی احساسات بازار دارند. توییت‌های افراد بانفوذ می‌تواند قیمت دارایی‌ها را در یک چشم برهم‌زدن جابه‌جا کند. نمونه بارز این موضوع را در بازار رمزارزها مشاهده کرده‌ایم؛ پژوهش‌ها و گزارش‌ها حاکی است که «توییت‌های ایلان ماسک تأثیر مستقیمی بر قیمت بیت‌کوین و دوج‌کوین داشته است.» برای مثال، در سال ۲۰۲۱ توییتی که ماسک نوشت «Dogecoin را دوست دارم» باعث جهش بیش از ۲۰٪ قیمت دوج‌کوین شد و بعداً توصیف «دوج‌کوین کلاه‌برداری است» منجر به افت ۳۰٪ قیمت آن شد. این واقعیت نشان می‌دهد که کاراکترها و خبرسازان اجتماعی می‌توانند در بازارهای پرنوسان (به‌ویژه رمزارز) نوسانات فوق‌العاده‌ای ایجاد کنند.
نقش اخبار سیاسی بر روانشناسی بازارهای مالی
علاوه بر افراد، اتفاقات دیگری نیز وجود دارد که به سرعت روی تمامی بازارها اثر می‌گذارد. از تغییرات ژئوپلتیک گرفته تا رویدادهای جهانی، سیاست‌گذاری‌های ناگهانی، جنگ و … برای مثال، انتشار اخبار مربوط به همه‌گیری کووید-۱۹ به سرعت باعث فروش‌های هیجانی در بازارهای سهام و ارز شد و شاخص‌هایی مانند S&P 500 در هفته‌های اول بیش از ۳۰٪ افت داشتند؛ در مقابل، اخبار موفقیت در تولید واکسن، جهش‌های برگشتی قابل‌توجهی در بازارها ایجاد کرد. تحقیقات نشان می‌دهد که ۷۰٪ حرکت‌های هیجانی روزانه مربوط به اخبار هستند نه تغییرات بنیادی شرکت‌ها. مثلاً در همین دوره کوتاه جنگ در ایران، شاهد افت شدید بازار سهام بودیم، درحالی‌که خود شرکت‌ها تغییرات چندانی در عملکرد خود نداشتند.
الگوهای روانشناسی معامله: ترس، طمع، FOMO مراحل هیجانی
اگر با دقت به بازار نگاه کنید، الگوها و جهت‌گیری‌های تکرارشونده‌ای وجود دارد که رفتار جمعی معامله‌گران را شکل می‌دهد که مهم‌ترین آن‌ها ترس و طمع است. زمانی که بازار صعودی و پرشتاب است، طمع افزایش پیدا می‌کند و برخی از تریدرها برای اینکه از بازار جا نمانند، تصمیم‌گیری‌های پرشتاب می‌کنند. به‌ویژه ترس از جا ماندن از بازار که FOMO نامیده می‌شود. زمانی هم که بازار نزولی می‌شود، تریدرها از ترس به‌سرعت از بازار خارج می‌شوند (panic selling) و حتی دیده شده که بسیاری از آن‌ها قبل از رسیدن به حد ضررهای خود، معاملات را می‌بندند.
یک جهت‌گیری شناخته‌شده دیگر، اثر تصاحب (Disposition Effect) است که گفته می‌شود معامله‌گران تمایل دارند سودهای خود را زود بگیرند اما زیان‌ها را بیش از حد حفظ کنند؛ به عبارت دیگر، در برابر ضرر مقاومت می‌کنند که این نیز از ترس ناشی می‌شود. به‌علاوه، رفتار گله‌ای (Herd Behavior) وضعیتی است که در آن سرمایه‌گذاران بدون تحلیل مستقل، پیرو اکثریت می‌شوند و همین مسئله می‌تواند حباب‌ها و سقوط‌های ناگهانی بازار را تقویت کند.
این موارد را باید کاربران به‌شدت مد نظرشان داشته باشند، زیرا علاوه‌بر اینکه روی خودشان می‌تواند تأثیرات بزرگی بگذارد، روی رفتار جمعی معامله‌گران نیز تأثیرگذار است و سبب می‌شود بازار تغییر جهت‌های کلی خلاف روند اصلی بدهد. پس هنگام ورود بازار به چنین وضعیت‌هایی، علاوه‌بر اینکه وضعیت تکنیکال و فاندامنتال یک نماد معاملاتی را در نظر دارید، به این نیز فکر کنید که در وضعیت سنتیمنتال بازار قرار است چه واکنشی نشان دهد.
مقاله پیشنهادی: توسعه ذهنیت تریدر موفق در معاملات؛ 10 کار کلیدی قبل از ترید کردن
تأثیر اخبار کلان اقتصادی بر تصمیم‌گیری معامله‌گران در روانشناسی معامله
اما مسئله مهم دیگری که روی معامله‌گران تأثیر می‌گذارد و باید در روانشناسی معامله در نظر بگیرید، تأثیر اخبار است. خود اخبار اقتصاد به‌طور کلی نقش پررنگی در حرکت نمادهای معاملاتی در بازار دارند. اما واکنش معامله‌گران به اخبار می‌تواند از واقعیت‌های بازار متفاوت باشد. عموماً معامله‌گران با دیدگاه‌های خود به اقتصاد نگاه می‌کنند. مثلاً افزایش تورم (CPI بالا) اغلب موجب می‌شود بانک مرکزی برای مهار تورم، نرخ بهره را افزایش دهد؛ این امر به نوبه خود معمولاً باعث تقویت ارز می‌شود، چراکه بازده بالاتر، سرمایه‌گذاری خارجی در آن ارز را جذاب‌تر می‌کند.
برعکس، فشار تورمی کمتر از انتظار یا کاهش CPI ممکن است بانک مرکزی را به کاهش نرخ بهره تشویق کند که منجر به تضعیف ارز می‌شود. به همین دلیل معامله‌گران فارکس همواره قبل و بعد از انتشار این گزارش‌ها در حالت آماده‌باش هستند و اغلب نوسانات قابل‌توجهی را در جفت‌ارزها مشاهده می‌کنند. برای مثال، در یکی از مطالعات شرح داده شده است که نمودارهای جفت‌ارزهای اصلی مانند یورو/دلار یا دلار/ین در پی اعلام CPI غیرمنتظره، معمولاً حرکات شدیدی را تجربه می‌کنند.
همان‌طور که گفتیم در روانشناسی معامله باید توجه داشت که واکنش بازارها به انتظارات نیز خودش یک پدیده مهم است. در اغلب موارد، معامله‌گران پیشاپیش پیش‌بینی مرکزی تورم و نرخ بهره را در قیمت‌ها لحاظ می‌کنند. زمانی که ارقام واقعی نسبت به پیش‌بینی‌ها متفاوت باشد، بازارها با نوسانات قوی پاسخ می‌دهند
مثلاً اگر تورم بیشتر از انتظار رشد کند، تریدرهای حاضر در بازار به‌صورت فوری وارد آن ارز می‌شوند و سبب می‌شود که به‌سرعت آن جفت‌ارز مسیر صعودی را سریع‌تر از آمار و ارقام پیش ببرد. به همین دلیل است که تعداد جامپ‌های قیمتی و حتی رخ‌دادن اسلیپیج در معاملات، در روزهایی که بازار پر از خبر است بیشتر است.
بنابراین شما به‌عنوان یک معامله‌گر باید دقت زیادی روی اخبار داشته باشید، به‌خصوص روی خبرهای مهمی که منتشر می‌شود. مثلاً تصمیمات بانک مرکزی هر کشور می‌تواند سیاست‌های پولی را به‌طور جدی تغییر دهد. برای مثال، یک بیانیه قوی مبنی بر افزایش نرخ بهره می‌تواند دلار را به‌سرعت تقویت کند. یک مطالعه از سال ۲۰۱۵ از بانک مرکزی آمریکا نشان داده است که نه‌تنها خود مقدار خبر، بلکه اختلاف انتظارات و میزان اجماع در پیش‌بینی آن نیز بر شدت واکنش‌های بازار اثر دارد.
جمع بندی و راهکارهای عملی برای روانشناسی معامله
در نهایت و پس از مطالعه موضوع روانشناسی معامله در بازار، باید بدانید که موفقیت در بلندمدت مستلزم تست و مهارت روی تحلیل سنتیمنتال برای در نظر گرفتن شرایط روحی و روانی کلی بازار است. نباید صرفاً روی تحلیل‌های فاندامنتال و تکنیکال بسنده کنید چون بازارها بیشتر در کوتاه‌مدت با احساسات معامله‌گران حرکت می‌کنند.
از آن‌جا که خود معامله‌گران نیز در برابر نوسانات و فشارهای روانی آسیب‌پذیر هستند، یک تریدر موفق با داشتن برنامه مشخص معاملاتی و از همه مهم‌تر یک نظم کاری، می‌تواند تمامی این احساسات جمعی را به‌خوبی کنترل کند و اجازه ندهد که احساسات و رفتار دسته‌جمعی معامله‌گران به او ضربه بزند. عموماً بازارها پس از نوسانات اولیه احساسی دوباره به مسیرهای خود بازمی‌گردند، بنابراین نباید بگذارید معاملات و استراتژی شما تحت تأثیر احساسات در بازار قرار بگیرد.
در نهایت باید گفت که تحلیل داده‌های سنتیمنتال جمعی و ترکیب کردن آن با تحلیل تکنیکال و فاندامنتالی که خود معامله‌گر برای استراتژی خود در نظر گرفته است، می‌تواند به‌وضوح سطح معامله‌گری فرد را بالا ببرد. با مدیریت احساس ترس و طمع، پایبندی به یک استراتژی منظم، و استفاده از ابزارهایی مانند شاخص‌های احساسات یا پوشش‌های ریسک، می‌توان نوسانات را نه ترسناک بلکه فرصتی برای موفقیت تبدیل کرد. در نهایت، معامله‌گران حرفه‌ای بر این باورند که صبر و استقامت – به‌علاوه طرح معاملاتی منظم و انضباط – بهترین راه مقابله با چالش‌های روانی بازار است.
